بررسی درس «تثلیث» کشیش دکتر ساسان توسّلی(3): خدا کیست؟

آیا خدایی که مسیحیت معرفی می کند، یک خدای بی عیب و نقص است؟ در زیر توضیحات کشیش ساسان توسّلی در مورد کیستی خدای مسیحیت را می خوانیم و بررسی می کنیم:

ساسان توسّلی: من خیلی وقتا وقتی با عزیزان مختلف صحبت میکنم میگن که ما به خدا ایمان داریم و همیشه سؤال من اینه که چه خدایی؟ کدوم خدا؟ اون چیزایی که بهش ایمان داری دربارۀ خدا از کجا شنیدی؟ از کی شنیدی؟ کی گفته؟ بر طبق چه منبعی؟ بر طبق چه اقتداری؟ هممون چه قبول بکنیم و چه نکنیم، یه عینکایی داریم در زندگیمون، بدون استثناء عینکهایی داریم و داریم با اون عینک به خدا و زندگی نگاه میکنیم. با اون پیشفرضها، با اون اعتقادات. با اون عقاید داریم همه چیزو میبینیم و تجربه میکنیم و تجزیه و تحلیل میکنیم. عینکامون میتونه حرفهایی باشه که از پدر مادرامون گرفتیم، داستانهایی باشه که تو فرهنگمون بوده، کتابهایی باشه که ادیان مختلف بهش عقیده دارن، و همۀ اینها باعث میشه که ما عینکهای مختلف داشته باشیم و از اون طریق زندگی رو تجربه بکنیم. ما مسیحیا اعترافمون اینه که عینک ما از این کتابه، کتاب مقدّس. حرفایی که ما میزنیم، اساسش فلسفۀ ارسطو نیست، اساسش تجربه های همۀ بشریت نیست، اساسش یه چیزایی که همه میدونن و همه قبول دارن نیست، بلکه طوریه که نویسندۀ این کتاب، خدای این کتاب خودشو به ما معرّفی کرده، و این هست که باعث میشه که من با این عینک به واقعیتهای زندگی، واقعیتهای این دنیا، خدای این دنیا نگاه بکنم. صحبتی که میخوایم ادامه بدیم اینه که وقتی صحبت تثلیث میشه، من نمیخوام وارد متافیزیک یونانی بشم، که پدران کلیسا البته استفاده کردن در فرهنگ خودشون از صحبتهای متافیزیکی که خدا در اسانسش یکیه و در سه شخص وجود داره، خدا ساکستنسش یکی در سه تا پرسنال وجود داره... نمیخوام توی این جلسات توی صحبتهای قرن دوّم و سوّم با هم بشیم، میخوام سؤالم این باشه که عقیدۀ ما دربارۀ خدا چیه؟ و ما توی ذهن خودمون چه خدایی رو داریم تصوّر میکنیم؟ چون من شدیداً به نکته عقیده دارم که اختلافات ما مسیحیا با ادیان دیگه و افراد دیگه سر این سؤاله که خدا کیه؟

بررسی: جناب ساسان توسّلی بحثهای چندی را در فرمایشات بالا مطرح کرده اند، بحث عینک برای نگاه کردن به خدا را من فکر میکنم با کمی ترمیم و نه به این فرمی که ایشان فرمودند میشود پذیرفت، ولی بنده به سه نکتۀ دیگر در بحث ایشان میپردازم:

الف)ادعای ایشان مبنی بر اینکه خدایشان را از روی کتاب مقدّس میشناسند، ادعای باطلی است، زیرا هیچیک از نویسندگان کتاب مقدّس این سه گانگی در ذات واحد خدا که تثلیثون معتقدند، را مطرح نکرده است و مسیحیان خودشان با سوء تفسیر کتاب مقدّس و الهام از ادیان بت پرستی اطرافشان، این سه گانگی را آورده اند. در این مورد در بحث و بررسی درس قبل توضیح کافی دادیم.

ب)به نگر من اساساً کتاب مقدّس نمیتواند منبع مناسبی برای شناخت خدا باشد، زیرا ایرادهای زیادی بر آن وارد است: اوّلاً در مورد کیستی نویسندگان بخشهای مختلف آن، شک و تردید وجود دارد، ثانیاً نقدهای محتوایی زیادی بر آن وارد است، برای مثال در فصل 21 دوّم تواریخ، آیه 5 میگوید یهورام سی و دو سال داشت که شاه شد و هشت سال پادشاهی کرد(یعنی در پایان سلطنت چهل ساله بوده است.) و در فصل 22 دوّم تواریخ، آیه 1و2 میگوید پسر کوچک یهورام در سنّ چهل و دو سالگی جانشین او شد؛ که خب با این حساب باید اعتراف کنیم که پسر کوچک یهورام، دو سال از پدرش بزرگتر بوده است! یا در انجیل متی، فصل 12، آیه 40، به نقل از حضرت عیسی(ع) پیشگویی میشود که ایشان سه روز و سه شب در دل زمین خواهند ماند، ولی طبق اناجیل ایشان را جمعه شب دفن کردند و یکشنبه قبل از طلوع آفتاب بیرون از قبر بودند، یعنی 2 شب و یک روز ایشان در قبر مانده اند و نه سه روز و سه شب.(البته مترجمین امانتدار مسیحی سعی میکنند با ترجمه کردن وارونۀ عبارت به سه شبانه روز، این موضوع را به شکلی ماستمالی کنند، ولی خب متن اصلی میگوید سه روز و سه شب). مورد دیگر اینکه در دوّم پادشاهان، فصل 25، آیه 27، میگوید مردوک، یهویاکین را در روز بیست و هفتم ماه دوازدهم سال سی و هفتم اسارت یهویاکین، آزاد کرد و در ارمیا، فصل 52، آیه 31، میگوید که مردوک او را در روز بیست و پنجم همین ماه آزاد کرد. باز در مورد دیگری در دوّم سموئیل، فصل 8، آیه 4، میگوید که داود هزار و هفتصد سوار و دویست هزار پیاده را اسیر کرد و در اوّل تواریخ، فصل 18، آیه 4 میگوید که داود هفت هزار سوار و بیست هزار پیاده را اسیر کرد و از این دست ایرادها و تناقضات در کتاب مقدّس بسیار است که برای جلوگیری از طولانی شدن بحث، مطرح نمیکنم. نقدهای محتوایی دیگری نیز بر چهرۀ خدا و پیامبران در کتاب مقدّس وارد است. عجیب است که کتاب مقدّس کسانی را پیامبر معرفی میکند و بعد خود این کتاب میگوید که آنها تا خرخره در گناه غرق بوده اند! ثالثاً کتاب مقدّس رسمیت خود را از کلیسا میگیرد، و اینجا دور باطل ایجاد میشود: کلیسایی که خودش رسمیتش را از کتاب مقدّس میگیرد، چگونه خود به کتاب مقدّس رسمیت میدهد؟

ج)در مورد مدلی که برای تثلیث از پدران کلیسا نقل فرمودند که خدا یک اسانس است با سه پرسنال، که همان پیچیده شدۀ سه شخص با یک ذات است، خب باطل بودنش با یک مثال ثابت میشود: محمّد و مهدی و حسین، همه ذات یکسانی دارند: ذات انسانی، ولی سه شخص مختلفند، اینجا ما یک انسان داریم یا سه انسان؟ به همین شکل این مدل نیز یگانگی خدا را حفظ نمیکند و به سه خدایی مینجامد.

 

ساسان توسّلی: چندین سال پیش من یک مناظره ای داشتم در دانشگاه ایالتی جورجیا با یک متفکر ایرانی، و موضوع بحث و مناظره امون شخصیت خدا بود در کتاب مقدّس و شخصیت خدا در قرآن. امروز وارد اون بحث نمیخوام کاملاً بشم ولی صحبتی که کردم این بود که من یه مثال آوردم گفتم من هنرمند نیستم، من اهل هنر و نقاشی و مجسّمه سازی و موزیک نیستم، ولی تصوّرم اینه که کسی که با نقاشیهای یک نقّاشی مشهور مثل رامراند آشنا باشه، کسی که با نتهای موزیک موتزارت کاملاً آشنا باشه، وقتی یه موزیکی رو میشنوه میتونه حدس بزنه که این کار این هنرمند، این کار موتزارت هست یا نیست. وقتی یه نقاشیی رو میبینه چون با خصوصیات رامراند و اون نقّاش آشناست، میتونه ببینه که این اثر اون نقّاش هست یا نیست، و صحبت من این بودش که وقتی من به صدای این خدا گوش میدم که از این کتاب به من رسیده، میبینم یه خدایی رو به من معرفی میکنه، با یه خصوصیاتی که وقتی صداهای دیگران رو میشنوم، از متون و منابع دیگه، میگم این صدا، این صدا نیست. این نویسنده، این اثر دیگه، از این نویسنده نیست. این پدری که من رو در این کتاب صدا میزنه، صداش جاهای دیگه من نمیشنوم، اونطوری که این در این کتاب خودشو به من معرّفی کرده. پس صحبتهایی که میخوام تو این سری درس با هم داشته باشیم این نیستش که توضیح بدیم صحبتهای فلسفی و متافیزیکی و الهیاتی مسیحیت رو اونطوری که به طور کلاسیک گفته شده. بلکه میخوام با این سؤال مطالبمون رو ادامه بدیم، که من با کدوم خدا و با چه خصوصیاتی، شخصیت این خدا تو داستانها، تو تاریخ، تو گفته ها تو اشعار، تو حکمت این کتاب با چه خدایی دارم روبرو میشم؟ مسلمه که خیلی وجه مشترک هست در تمام ادیان توحیدی، وجه مشترکهای خیلی زیاد هست که یک خدا هست، همه چیز رو خلق کرده، آگاهی مطلق داره، توانایی مطلق داره، اقتدار مطلق داره، خداییه که محبت داره، خداییه که میبخشه، خداییه که پاداش میده، خداییه که مکاشفه میده، ارتباط برقرار میکنه، اطلاع میده، نبوّت میده، الهام میده، وجه مشترکها زیاده در تمام ادیان توحیدی، ولی میخوام در این جلسات و این سری درسها، انگشت روی پنج خصوصیات بذارم، خصوصیاتی که با خدای این کتاب، با صدای این کتاب من آشنا شدم و میخوام در مورد اون پنج خصوصیات خدای کتاب مقدّس صحبت کنم، که به عقیدۀ من بخاطر اختلاف نظر سر شخصیت خداست، که عزیزانی که مسیحی نیستند، با الهیات مسیحی مشکل دارن. مشکلاتی که بعضی عزیزان دارن، نه فقط با تثلیث، بلکه با حقیقت اینکه میگیم خدا در عیسای مسیح جسم پوشیده و با ما روبرو شده، تجسّم، و با حقیقت اینکه مسیح که خدای کامل و ذات انسانی کامل در اون یکی بودن، روی صلیب برای گناهان ما مرده، کفاره، مسئلۀ تثلیث، تجسّم و کفّاره، مسائل اصلیه بین مسیحیان و ادیان دیگه، و نظر من اینه که اختلاف نظر ما بخاطر خود داکترین تثلیث نیست، بخاطر مسئلۀ فلسفه و ریاضی نیست، اختلاف نظرهای ما بر میگرده ریشه اش به این سؤال که خدا کیه؟ من وقتی میگم به خدا ایمان دارم، به چه خدایی ایمان دارم؟

بررسی: در مورد فرمایشات ایشان، اوّل اینکه باطل بودن تثلیث و تجسّم خدا بودن مسیح را ما در بررسی درسهای اوّل و دوّم، نشان دادیم. در مورد باطل بودن دکترین کفّاره و فدا شدن مسیح بخاطر گناهان ما، در مباحث درس ششم که به این بحث اختصاص دارد، به خوبی خواهیم پرداخت، ولی تا اینجا فقط این را اشاره کنم که عدالت خدا حکم میکند که هر کسی برای گناهان خودش مسئول باشد و دیگری کفّارۀ گناهان ما را ندهد. البته نقدهای دیگری نیز بر این بحث وارد است که عرض خواهد شد. امّا در مورد سایر فرمایشات جناب دکتر ساسان توسّلی عرض میکنم که:

الف)اینکه ایشان احساس میکنند خدایی که در کتاب مقدّس با ایشان حرف میزند، خدای سایر کتابها نیست، احساسی نیست که فقط ایشان داشته باشند. در واقع یکی از مشکلات اساسی در بحث با مسیحیان این هست که چنانکه آقای ساسان توسّلی نیز اعتراف دارند، خیال میکنند خدا را به شکلی غیر از سایر مردم میشناسند! البته من قبول دارم که اختلاف نظر وجود دارد، ولی هیچ دلیلی نمیبینم که بگویم آن خدایی که کتاب مقدّس نشان میدهد خدای حقیقی است که برعکس به نگر من تصویر کتاب مقدّس از خدا بسیار مخدوش و مشکلدار است، چنانکه در بالا اشاره شد، پس اگر ایشان در قرآن صدای خدای کتاب مقدّسشان را نمیشنوند، مشکل از اینجاست که به قول خودشان عینک پیشفرض به چشم نهاده اند و کتاب مقدّس را کلام خدا انگاشته اند. ولی حاضرم تثلیث و تجسّم را در متن کتاب مقدّس بررسی کنم، زیرا از دیدگاه من، هر چند تصویر خدا در کتاب مقدّس بسیار مشکلدار است، ولی اقلاً تثلیث و تجسّم را ثابت نمیکند.

ب)اینکه ایشان میگویند اختلاف نظر اساسی مسیحیان و غیرمسیحیان، بر سر کیستی خداست، به نظر من ادعای باطل و گزافی است، چنانکه در بحثها و مناظراتی که بر سر تثلیث میشود، برعکس ادعای ایشان بحث به فلسفه و ریاضی کشیده میشود و براهین عقلی. دوستان مسیحی نیازی ندارند برای ما مسلمانها توضیح بدهند که خدا چگونه است، زیرا اختلاف نظر بر سر این نیست، اختلاف نظر بر سر این پیش میاید که با مدلهایی که مسیحیان برای تثلیث ارائه میکنند و بر اساس تعریف تثلیث، آیا آنچه مسیحیان میگویند شدنی هست یا خیر. چنانکه در درسهای بعدی نیز خواهید دید، موارد اختلاف بین خداشناسی اسلام و مسیحیتی که ایشان میفرمایند، معمولاً بر اساس همان عینکی است که فرموده بودند و خیال میکنند که پیروان سایر ادیان به خدا اعتماد ندارند، خدا را در قلب خود حس نمیکنند و... حال آنکه هر خداباوری چنین اعتقاداتی را دارد. به نگر من این روش بحث آقای ساسان توسّلی فرار از اصل بحث است.

در ادامۀ این درس آقای ساسان توسّلی به پنچ نکته ای که گفته بودند اشاره میکنند که از آنجایی در پنج جلسۀ بعد به طور مفصّل به هر یک از این مباحث میپردازند، بهتر است آنها را در همان جلسات بیان و نقد کنیم.

درس قبل                                                        درس بعد