35. فرق دیدگاه اسلامی و شیعی با دیدگاه کتاب مقدسی نسبت به حواریون چیست؟

آیا حواریون حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ همان‎گونه هستند که در رساله «اعمال رسولان» عهد جدید توصیف شده‎اند؟
به طور کلی چه تفاوتی در دیدگاه اسلامی و مسیحی نسبت به حواریون وجود دارد؟
آیا حواریون معصوم از خطا هستند؟
چیزی که مسلّم است اینست که مسلمانان و مسیحیان هم در اینکه حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ دارای حواریون بوده است و هم در اینکه تعداد آنها دوازده نفر بوده اتفاق دارند. و حواریون که از مادة «حَوَر» به معنای سفیدی خالص گرفته شده است معمولاً بر خواص اصحاب و یاران انبیاء اطلاق می‎شود.[1] و آن طوری که از امام رضا ـ علیه‎ السلام ـ نقل شده است در وجه تسمیه حواریون می‎فرماید: در نزد مردم (شاید مسیحیان مراد باشد) حواریون به خاطر این حواریون نامیده شده‎اند که آنان لباس‎هاشان را با شستن از کثافات پاک نموده و سفید می‎کرده‎اند. و امّا در نزد ما علّت نام‎گذاری حواریون اینست که آنان دارای نفوس پاک و خالص بوده و دیگران را هم با وعظ و تذکر از پلیدی گناه پاک و خالص می‎گردانده‎اند.[2]

اما اتّفاق مسلمانان و مسیحیان در عدد حواریون نیز از متون طرفین به دست می‎آید. در روایتی از امام رضا ـ علیه‎ السلام ـ وقتی جاثلیق از آن حضرت تعداد حواریون را می‎پرسد نقل شده است که حواریون دوازده نفر بودند و افضل آنان «ألوقا» است.[3]
و در کتب مختلف عهد جدید نیز از دوازده نفر حواری یا رسول و یا شاگرد حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ نام برده شده حتی در بعضی از این کتاب‎ها به اسم‎های آنان نیز تصریح شده است مثلاً «لوقا» در اعمال رسولان اسامی آنان را چنین ذکر می‎کند: پطرس، یوحنا، یعقوب، واندریاس، فیلیپس، توما، برتولما، متی، یعقوب، شمعون، یهودا، و یکی از شاگردان هم خودش بوده است، که مجموعاً دوازده نفر می‎شوند.[4] البته این حواریون را که لوقا اسم برده است در زمان بعد از غیبت حضرت مسیح می‎باشند.
در بین مسلمین و مسیحیان بنابر آنچه که کتاب‎های مقدس هر کدام اقتضاء دارد یک سلسله اختلافاتی نسبت به حواریون مشاهده می‎شود، پس لاجرم باید از هر دو منظر این مسئله مورد بررسی قرار بگیرد.
1. اعتقاد جامعه مسیحیت نسبت به حواریون: مسیحیان معمولاً حواریون را «شاگردان» می‎نامند و به حواریون که شاگردان مسیح ـ علیه‎ السلام ـ بوده‎اند و به همه مبلغین مسیحیت در قرن اول میلادی عنوان رسول می‎دهند. و بالاترین رسول در نزد مسیحیان بنابر آنچه از اناجیل نقل شده است شمعون بن یونا است که حضرت مسیح ـ علیه‎ السلام ـ به او لقب صخره یا پُطرس داده است، آنجا که گفته است «من بر روی این صخره کلیسای خود را بنا می‎کنم»[5] و مراد از کلیسا در اینجا جامعه مسیحیت است ولو اینکه کلیسا بر محل عبادت آنان نیز اطلاق می‎شود.[6] ولی در عین حال انجیل یوحنا در رابطه با یکی از رسولان که اسم آن را اصلاً ذکر نکرده است، می‎گوید حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ او را بیشتر از سایر رسولان (حواریون) دوست داشته است و او غیر از پطرس است.[7]
نظر و اعتقاد مسیحیت نسبت به حواریون از اضطراب و ضد و نقیض‎های متعددی برخوردار است. همین (پٌطرس) که در رأس حواریون قرار دارد، بنابر آنچه که انجیل نقل می‎کند در یک روز (روزی که حضرت مسیح دستگیر شد) به بار حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ را انکار می‎کند و می‎گوید که من از شاگردان او نیستم و او را نمی‎شناسم و پیشگویی حضرت مسیح را هم در این رابطه نقل کرده‎اند.[8] از یک طرف لوقا در اعمال رسولان نه تنها رسولان و حواریون را بلکه همه شاگردان را با ایمان و پر از روح‎القدس معرفی می‎کند[9] و از طرف دیگر سخنانی را از حضرت مسیح ـ علیه‎ السلام ـ نسبت به آنان بیان کرده است که با این مطالب منافات دارند مثلاً حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ خطاب به شاگردانش می‎گوید: اگر شما به اندازة دانة خردلی ایمان می‎داشتید می‎توانستید به این درخت توت بگوئید «از ریشه در بیا و در دریا کاشته شو» از شما اطاعت می‎کرد.[10] همینطور در بین سخنان رسولان نیز تناقضات روشن دیده می‎شود. مثلاً یعقوب در نامه‎ای که منسوب به اوست می‎گوید: ای برادران چه فائده دارد اگر کسی بگوید من ایمان دارم ولی عمل او این را اثبات نکند آیا ایمانش می‎تواند او را نجات بخشد؟[11]
این سخنان یعقوب، ایمان بدون عمل را مایه نجات انسان نمی‎داند در حالی که «پولس» در نامه‎های خودش اصرار بر این دارد که ایمان بدون عمل با اتحاد در مسیح موجب سعادت و نجات انسان می‎گردد و برای عمل به شریعت هیچ ارزشی قائل نیست او می‎گوید: هیچ انسانی در نظر خدا با انجام احکام شریعت نیک شمرده نمی‎شود و کار شریعت اینست که انسان گناه را بشناسد. خدا بدون در نظر گرفتن شریعت و فقط از راه ایمان به عیسی ـ علیه‎ السلام ـ همه ایمان داران را نیک می‎شمارد.[12]
بنابراین حواریون و شاگردانی که در عهد جدید تعریف شده‎اند اولاً نمی‎توانند شایستگی یاری حضرت مسیح ـ علیه‎ السلام ـ و نیز صلاحیت بیان و تبلیغ از برای دین آن حضرت را داشته باشند. و ثانیاً رساله‎ها و آثار منسوب به آنها نیز نمی‎توانند از ارزش آسمانی و الهی برخوردار بوده و مایة اعتقادات ناب و مورد تأیید خداوند و پیامبرش حضرت مسیح قرار بگیرند.
2. حواریون ازدیدگاه قرآن و اسلام: در قرآن که کتاب مسلمانان و کلام خداوند است، مقام حواریون خیلی بالاتر از مبلّغ و رسول و امثال اینها می‎باشد. این قدر مسلّم است که در قرآن کریم، حواریون بر اصحاب خاص حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ که دوازده نفر بوده‎اند اطلاق شده است. و بر مبنای قرآنی غیر از آنان هیچ کس از امت حضرت مسیح ـ علیه‎ السلام ـ نمی‎تواند این عنوان را داشته باشد. بلکه بالاتر از آن، بنابر آنچه در المیزان به ظاهر آیه شریفهء «و به یادآور زمانی را که به حواریون وحی کردیم که به من و به فرستاده‎ام ایمان آورند، گفتند ایمان آورده‎ایم و شاهد باش که ما تسلیمیم.»[13] استناد شده، که‌ حواریون حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ هر کدام نبی بوده‎اند. علّامه می‎گوید: این ایمانی که در آیه شریفه از حواریون خواسته شده است ایمان بعد از ایمان می‎باشد به دلیل اینکه هم در همین آیه و هم در سورة آل‎عمران، حواریون، بر این ایمان و اسلام‎شان حضرت مسیح ـ علیه‎ السلام ـ را شاهد گرفتند. وقتی که حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ از بنی‎اسرائیل احساس کفر می‎کند و یقین پیدا می‎کند که دعوت او در آنان تأثیری نمی‎گذارد، می‎فرماید: «کیانند یاران من در حرکت به سوی خدا؟ حواریون گفتند ما یاران دین خدا هستیم و به خداوند ایمان آوردیم و تو گواه باش که ما تسلیم شدگانیم.»[14] و مراد از اسلام و تسلیم در اینجا اطاعت مطلق از حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ و تبعیت او می‎باشد و لذا بعد از آن می‎گویند «ای پروردگار ما، ما به آنچه نازل کردی ایمان آوردیم و از پیامبر پیروی کردیم پس ما را در زمرة گواهان بنویس.»[15] علّامه طباطبایی برای هر کدام از ایمان و اسلام مراتب سه‎گانه‎ای را ذکر کرده و این ایمان و اسلام حواریون که در آیه شریفه ذکر شده است از آخرین مرتبه آنها است که عبارت از تسلیم مطلق نسبت به هر چیزی است که خداوند از آنان بخواهد و غیر از مؤمنین خالص کسی قادر بر آن نمی‎باشد.[16]
در اعتقاد مسلمین بنابر آنچه که دین اسلام اقتضاء می‎کند، حواریون حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ معیار حق در امت آن حضرت شمرده می‎شوند. در این رابطه روایتی از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ توسط امام صادق ـ علیه‎ السلام ـ نقل شده است که آن حضرت فرمود: «ای علی تو در امت من مثل عیسی بن مریم هستی، قوم عیسی بر سه فرقه تقسیم شدند فرقه‎ای مؤمنینی بودند که حواریون حضرت عیسی باشند و فرقه‎ای او را دشمن داشته که یهود باشد و فرقه سوم در او غلو کردند و از ایمان خارج شدند. و امت من هم زود است که در رابطه با تو سه فرقه شوند... و شیعیان تو و دوستان شیعیان تو در بهشت‎اند و دشمنان تو و غالیان در تو در آتش‎اند.»[17] در دین اسلام حواریون به عنوان اوصیاء و جانشینان حضرت مسیح ـ علیه‎ السلام ـ مطرح هستند. در این رابطه در ذیل روایت مفصلی که درباره حوادث مختلف از حضرت آدم ـ علیه‎ السلام ـ تا خاتم ـ صلی الله علیه و آله ـ مطالبی بیان شده از ابی‎جعفر ـ علیه‎ السلام ـ چنین نقل شده است: «... بعد از حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ دوازده نفر حواری بودند که به عنوان اوصیاء حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ ایمان‎شان را حفظ کرده و انجام وظیفه نمودند.»[18]
پس بنابر معیارهای اسلامی این حواریونی که در مسیحیت تعریف‎ شده‎اند حواریون واقعی حضرت مسیح ـ علیه‎ السلام ـ نمی‎باشند و یا ممکن است که در تعریف آنان تحریف صورت گرفته باشد و نیز اناجیل و نامه‎های که توسط رسولان نوشته شده‎اند هیچ ربطی به حواریون واقعی حضرت مسیح ندارند بلکه کسانی آنها را نوشته که خودشان را از حواری، شاگردان و مبلغین حضرت عیسی ـ علیه‎ السلام ـ معرّفی کرده‎اند [19] .

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. التوضیح فی بیان حال الانجیل و المسیح، تألیف محمدحسین کاشف‎الغطاء.
2. کتاب مقدس مسیحیت، نوشته حسین توفیقی.
3. مسیحیت شناسی مقایسه ای، تألیف محمد رضا زیبایی نژاد.

---

[1] . طریحی، فخر‎الدین، مجمع‎البحرین، دفتر نشر فرهنگی، دوم،1367ش، ج 1، ص 594.
[2] . صدوق، محمد بن بابویه، علل الشرایع، مکتبة الحیدریه، 1368ق، ج 1، ص 80ـ81، بی‎جا.
[3] . صدوق، محمد بن بابویه، عیون اخبارالرضا، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، اول، 1404 ق، ج2، ص143.
[4] . اعمال رسولان، فصل اول، آیه 12.
[5] . متی، 16/8 و یوحنا، 1/42 و 21/15 و 17.
[6] . توفیقی، حسین، کتاب مقدس مسیحیت، ص 8، از منشورات مؤسسه امام صادق(ع).
[7] . انجیل یوحنا، 20/2.
[8] . لوقا، 22/34 و 22/56ـ60.
[9] . اعمال رسولان، 6/2.
[10] . لوقا، 17/5 و 6.
[11] . رساله یعقوب، 2/14.
[12] . نامه پولس به رومیان، 3/20 و 21.
[13] . مائده، آیه 11.
[14] . ال‎عمران، آیه 52.
[15] . ال‎عمران، آیه 53.
[16] . علامة طباطبایی، محمدحسین، المیزان، 3/204، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‎تا.
[17] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، 25/264 و 265، بیروت، مؤسسة الوفاء، دوم، 1403ق.
[18] . همان، ج 11، ص 25.
[19] . منبع مقاله: مرکز مطالعات حوزه علمیه.